De wereldeconomie groeit nog te langzaam. Een aantal oorzaken liggen hieraan ten grondslag. Het gaat om de structurele vergrijzing, een te hoge spaarquote en te lage investeringen. Het is een gevaarlijke cocktail en we noemen hem seculiere stagnatie.
Al het geld dat de centrale banken naar de zee van de economie dragen, zal moeten verdwijnen als het niet leidt tot investeringen.
Zonder de kapitaalvernietiging van Griekenland, de ondergang van het systeem van schaduwbanken in China en vergelijkbare zaken, zal de opwarming van het monetaire systeem door de centrale banken van de VS, Europa en Japan tot vergelijkbare problemen leiden als het smelten van de ijskappen. De ogenschijnlijke waanzin van deze gedachte brengt u bij de bedreiging die seculiere stagnatie heet.
De kern van het horrorscenario van seculiere stagnatie is gebrek aan economische groei. Het IMF heeft daar al meermalen voor gewaarschuwd. Het probleem is dat er mondiaal te veel kapitaal is dat niet consumptief wordt aangewend of voor investeringen wordt gebruikt.
De aankoop van RD Shell van BG Group voor 70 miljard dollar mag niet als een investering worden gezien. Het is een stap om de oliemaatschappij groter, sterker, efficiënter en dominanter te maken. Het leidt niet tot een vergroting van de factor arbeid, wat een negatieve impact heeft op de economie. Het is een financiële transactie, waarbij het spaargeld van de onderneming wordt ingezet en het kapitaal van beleggers.
Sparen
Mensen sparen, en flink en wereldwijd. In de VS wordt bijna 6% van het inkomen opzij gelegd, in Europa is dat 13% en in Japan zelfs 21%, zo blijkt uit de database van Trading Economics. In alle werelddelen is sprake van een flinke stijging van de spaarquote. Kennelijk heeft men geleerd van de crisis.
Meer sparen betekent minder consumeren ofwel minder groei. Bedrijven richten zich minder op autonome groei. ECB-president Draghi heeft bij presentaties duidelijk gemaakt dat er voldoende geld is voor het bedrijfsleven voor kredietverlening, maar dat ze er niet om vraagt.
Kennelijk ziet het bedrijfsleven onvoldoende mogelijkheden om te expanderen. Toch wordt met veel optimisme door analisten gekeken naar de groei in de VS (+2,2%) en de aanzet tot een herstel in Europa (+0,3%). Maar tegelijkertijd vertoont de Amerikaanse economie haarscheurtjes. De groei brokkelt af.
Volgens William Dudley, Fed-president New York, komt dat voor een belangrijk deel door het weer. Volgens hem was de winter dit jaar 20 tot 25% strenger dan het gemiddelde over de afgelopen vijf jaar.
“Het gebrek aan opwaartse potentie wordt versterkt door de vergrijzing van de bevolking en de ontwikkeling van het leger van werkenden”
Dudley is echter niet zonder zorgen. Hij fronst zijn wenkbrauwen over de ontwikkeling van de stijging van het aantal banen, de sterke toename van de besparingen en het gebrek aan investeringen. Waar hij het over heeft, is niets anders dan secular stagnation.
De kracht van de economische groei neemt duidelijk af. In nominale termen is de groei van de economie sinds het ontstaan van de hausse op de aandelenmarkten (1980/1982) met twee derde afgenomen op jaarbasis, zo maakte Larry Summers (econoom, hoogleraar, politicus en de man die het net niet haalde om Fed-president te worden) recent nog eens duidelijk. Het gebrek aan opwaartse potentie wordt versterkt door de vergrijzing van de bevolking en de ontwikkeling van het leger van werkenden.
De ontwikkeling is zorgelijk. In Italië, Duitsland en Japan staat het onder druk. Het wordt zo erg dat in 2050 tegenover elke gepensioneerde nog maar tussen 1,3 (Japan) en 2,5 (VS) werknemer staan. In 1980 was dat tussen de 3,9 (Duitsland) en 6,7 (Japan). In 1950 lag dat nog veel hoger: 7 in de VS en 10 in Japan.
Productiviteit
In Europa zal het areaal aan werknemers in de komende 40 jaar met 40 miljoen dalen en zonder immigratie zelfs met 96 miljoen mensen à 36.000 dollar bnp per jaar. Momenteel werken 149 miljoen mensen in de eurozone en 239 miljoen mensen in Europa.
Het komt er gewoon op neer dat zonder vervanging van de ‘uitval’ op de arbeidsmarkt, de productiviteit in de komende 40 jaar met ongeveer 20% moet stijgen om te kunnen behouden wat de mensen hebben. Om dat te bewerkstelligen zijn technologische investeringen onontbeerlijk. De productiviteit moet omhoog.
In de eurozone en Japan is die in de afgelopen 15 jaar met rond de 10% toegenomen, wat erg mager is vergeleken met de productiviteitsverbetering van 34% in de VS in dezelfde periode. Technologische investeringen mogen echter niet als een groeipil voor de economie worden gezien. Die tijd hebben we in het laatste decennium van de vorige eeuw gehad. Van de economische groei was toen een derde afkomstig uit dit soort van investeringen en een derde werd veroorzaakt door de explosieve ontwikkeling op de huizenmarkt.
Gevaarlijke cocktail
De spanningen op de valutamarkt, vooral veroorzaakt door het monetaire beleid van de centrale banken, ontneemt de economie de nodige rust om van daaruit te werken aan een kwalitatieve groei. Het probleem is dat Europese overheden zich niet bewust zijn van het gevaar van uitholling van de groei.
Japan bestaat nog steeds met een overheidsschuld van 227% van het bnp. In Europa is dat 91%. Het is juist dat gebrek aan overheidsinvesteringen dat de onrust op de valutamarkt vergroot en de speculatie aanwakkert om de euro/dollar te laten dalen tot beneden pariteit.
“Het is een gevaarlijke cocktail en we noemen hem seculiere stagnatie”
Echter, de Amerikaanse economie heeft al last van de hoge(re) dollar. Larry Summers waarschuwt hier dan ook voor. Het maakt het voor de Fed erg lastig om de rente te verhogen. Toch is er ook nog wel iets positief. De halvering van allerlei commodities, dus inclusief olie, en de lage rente komt de bestedingskracht van de consument ten goede.
Alleen ziet Summers dat nog niet op een gewenste manier terugkomen in de cijfers: de besparingen lopen op en er wordt onvoldoende geïnvesteerd.
Het is een gevaarlijke cocktail en we noemen hem seculiere stagnatie, omdat een normaal mens dat niet begrijpt, dan rustig gaat slapen en morgen misschien toch zijn geld gaat uitgeven. Aan angsthazen heeft de economie helemaal niets.
