Bij de familie Gross is de schooltijd nooit afgelopen. Niet alleen vanwege de kleinkinderen, maar ook omdat ik mijn eigen kinderen de complexiteit en valkuilen van beleggen moet bijbrengen. Nu ik ouder word, vrees ik dat ik ze een waarschuwing van Will Rogers uit 1930 over het kwijtraken van geld moet doorgeven: “Ik maak me niet zozeer zorgen over het rendement op mijn geld, maar over of ik mijn geld überhaupt terugkrijg”, schreef Rogers. “Raak het niet kwijt”, is mijn eerste en belangrijkste les voor ze, ondanks de Trump-bullmarkt en de huidige animal spirits die risico aanmoedigen in plaats van kapitaalbehoud.
Onlangs onderzocht ik met hen ook het concept van financiële hefboomwerking, in het bijzonder van fractioneel bankieren dat de basis vormt van krediet en de reële economische groei sinds dit systeem ruim een geleden door de centrale banken werd omarmd. “Ik blijf het onbegrijpelijk vinden hoe een bankensysteem uit het niets geld kan scheppen, maar het gebeurt wel”, zei ik tegen ze. Ruw geschat hebben banken en hun onafscheidelijke metgezellen alleen al in de Verenigde Staten $ 3 biljoen “basiskrediet” omgezet in $ 65 biljoen aan “onvoorwaardelijk” krediet: staatsobligaties, muni’s, bankleningen, hypotheken en ook effecten. Hoewel aandelen niet officieel krediet zijn, zijn ze wel afhankelijk van de cashflow die het systeem ondersteunt.
2 dollar op de bank is maar 1 dollar
Maar ik loop op de zaken vooruit. “Doe alsof er maar één dollar is waarvan jij de eigenaar bent en die je bewaart bij de Bank of USA, de enige bank van het land”, zei ik tegen mijn familie waarmee ik rond de keukentafel zat. De bank is je een dollar schuldig op het moment dat je hem wilt opnemen. Maar de bank denkt: “Ze heeft deze dollar waarschijnlijk voorlopig toch niet nodig, dus ik leen hem aan uit aan Joe die een pizzeria wil beginnen.” Joe leent de dollar en koopt bloem, pepperoni en een pizza-oven bij Sally’s Pizza Supplies, dat de dollar vervolgens bij dezelfde bank op zijn spaarrekening zet. Jouw enige dollar is nu twee dollar geworden. Jij hebt een bankrekening met één dollar en Sally’s Pizza heeft een bankrekening met één dollar. Beide partijen gaan ervan uit dat hun dollar ook echt van hen is, ook al ligt er in werkelijkheid maar één dollar in de kluis van de bank.
De bank zelf heeft haar activa en passiva verdubbeld. De activa van de bank bestaan uit de ene dollar in haar kluis en de lening aan Joe; de dollar die de bank jou, de oorspronkelijke bewaargever, schuldig is en de passiva bestaan uit de dollar die de bank Sally’s Pizza schuldig is. Natuurlijk gaat de cyclus door; die ene enkele dollar wordt uitgeleend en verder uitgeleend (met de wettelijke reserveverplichtingen) totdat het fractional reserve systeem als goochelaar met toverstok en zwarte hoed vijf of zes konijnen uit één hoge hoed trekt. Er is nog altijd maar één dollar, maar de fractional reserve bank heeft hem omgezet in vijf of zes dollar aan krediet en heeft een kapitalistisch wonder van groei en werkgelegenheid bewerkstelligd. En belangrijker nog, alle kredietverstrekkers geloven dat ze hun activa kunnen verkopen of liquideren en dat ze de ene eenzame dollar die in de kluis van de bank ligt, terugkrijgen. Niet dus.
Pizzeria’s
“Dat klinkt allemaal leuk en aardig”, zei mijn oudste zoon Jeff, terwijl hij over zijn baardloze kin streek, als een wetenschapper die het geheim van de zwarte gaten heeft ontrafeld. “Maar ik durf te wedden dat er een probleem ontstaat als er te veel pizzeria’s zijn (denk aan de subprime hypotheken), als de rente op alle leningen niet betaald kan worden en als iedereen de dollar terug wil waarvan ze denken dat hij van hun is. Het klinkt net als 2008, zoiets als Lehman Brothers.” “Ja”, zei ik, terwijl ik opstond om een cola te uit de koelkast te pakken. “Zoiets als Lehman Brothers.”
Mijn les ging verder, maar het kwam erop neer dat de mondiale economie in 2017 meer krediet ten opzichte van het bbp heeft gecreëerd dan aan de vooravond van de ramp van 2008. In de Verenigde Staten vormt $ 65 miljard aan krediet ongeveer 350% van het jaarlijkse bbp en deze verhouding neemt toe. In China is de ratio in de afgelopen tien jaar meer dan verdubbeld tot bijna 300%. Sinds 2007 heeft China $ 24 biljoen aan schuld aan de collectieve balans toegevoegd. In dezelfde periode voegden de VS en Europa elk slechts $ 12 biljoen aan hun balansen toe. Het kapitalisme, met het bijbehorende fractional reserve bankensysteem, is afhankelijk van kredietexpansie en het drukken van extra reserves door de centrale banken, middelen die weer door particuliere banken worden uitgeleend om pizzeria’s, mobiele telefoons en allerlei andere producten en zakelijke ondernemingen te creëren. Maar het creëren van krediet heeft zijn grenzen en de kredietkosten (rente) moeten zorgvuldig worden bewaakt zodat kredietnemers (denk aan subprime) de maandelijkse kosten kunnen terugbetalen. Als de rente te hoog is (en als krediet als percentage van het bbp ook te hoog is), dan kunnen de zwarte zwanen van Lehman toeslaan. Als de rente daarentegen te laag is (en krediet als percentage van het bbp daalt), dan stort het systeem in omdat spaarders, pensioenfondsen en verzekeraars te weinig rendement krijgen om hun passiva af te dekken en te onderhouden.
Jellen als Goudlokje
Centrale banken proberen om deze dunne scheidslijn te bewandelen; ze willen een lichte kredietgroei genereren die overeenkomt met de nominale bbp-groei om de kredietkosten op een percentage te houden dat niet te hoog, niet te laag, maar precies goed is. Janet Yellen is een modern Goudlokje.
Hoe gaat het met haar? So far, so good, neem ik aan. Hoewel het herstel naar historische maatstaven zwak was, hebben banken en bedrijven geherkapitaliseerd, is de banengroei stabiel, en belangrijker nog – althans voor de Fed – staan de markten op recordhoogten, wat aangeeft dat er betere dagen in het verschiet liggen. Maar ons financiële stelsel met grote hefboom lijkt op een vrachtwagen met een lading nitroglycerine op een hobbelige weg. Eén fout kan leiden tot een kredietimplosie waarbij houders van aandelen, hoogrentende obligaties, en ja, subprime hypotheken allemaal naar de bank rennen om hun enige dollar in de kluis op te eisen. Dit gebeurde in 2008 en de centrale banken waren gedwongen om de rente sterk te verlagen en via kwantitatieve versoepeling (QE) biljoenen dollars te kopen teneinde een run op het systeem te voorkomen. De flexibiliteit van de centrale banken is tegenwoordig niet meer wat deze vroeger was. De rendementen zijn wereldwijd bijna nul en in veel gevallen negatief. De voortzetting van QE-programma’s door de centrale banken nadert de grenzen nu de centrale banken steeds meer bestaande schulden opkopen, wat een bedreiging is van de repomarkten en het dagelijks functioneren van de financiële handel.
Laat u niet verleiden
Ik ben het met Will Rogers eens. Laat u niet verleiden door Trumps hersenschim van 3-4% groei en de magische voordelen van belastingverlagingen en deregulering. De VS en ook de wereldeconomie bewandelen een dunne scheidslijn door het toenemende hefboomeffect en de kans dat een te hoge (of te lage) rente een steeds verder onder druk staand financieel stelsel de vernieling in helpt. U moet zich in 2017 meer zorgen maken over of u uw geld überhaupt terugkrijgt dan over het rendement op uw geld.
