De Cambodjaanse financiële-inclusiesector heeft de afgelopen maanden (en jaren) flink in de belangstelling van de media gestaan. De berichten in de media komen er kort gezegd op neer dat er sprake is van een (on)verantwoorde praktijk van kredietverstrekking en het risico van overkreditering (te hoge schulden). Dat heeft te maken met de snelle groei van de sector en het toegenomen risico dat klanten steeds hogere schulden aangaan.
Ontwikkeling
De financiële inclusie/microfinanciering in Cambodja gaat terug tot de jaren ‘90 toen er, in de nasleep van 20 jaar maatschappelijke onrust, een vredesprogramma van de Verenigde Naties tot stand kwam voor het herstel van het land en voor de ontwikkeling van de financiële sector. Daarvoor kende het land geen microfinancieringsmodel en had het geen volwassen bankensector. Dit was gedeeltelijk het gevolg van het feit dat de Rode Khmer de gehele professionele en intellectuele klasse van Cambodja had uitgemoord en de tactiek van de verschroeide aarde had toegepast op alles wat maar enigszins neigde naar kapitalisme. Met de steun van de internationale gemeenschap heeft de sector de eerste stappen gezet op het gebied van financiële inclusie/microfinanciering, wat resulteerde in een totale leningenportefeuille van de microfinancieringsinstellingen (MFI’s) van ongeveer USD 3 miljoen in 1995, verstrekt aan 50.000 kredietnemers, zonder spaarders. Het land telde in die tijd 10,6 miljoen inwoners, van wie bijna 50% als arm werd aangemerkt, met een Bruto Binnenlands Product (BBP) per hoofd van de bevolking van USD 323,-.
Sinds die tijd is de microfinancieringssector in verschillende ontwikkelingsfasen met behulp van kapitaalondersteuning (leningen en aandelen) door internationale en lokale markten veranderd van startup tot een commerciële, professionele sector. De sector kampt als gevolg van de snelle groei van de microfinanciering echter nog steeds met problemen. De relatief sterke groei van de microfinancieringssector heeft te maken met het feit dat de sector min of meer op het nulpunt is begonnen en met de rol die de sector heeft gespeeld in het opvullen van het gat van de afwezige bankensector. Dit wordt mooi geïllustreerd door het sentiment onder de burgers; van de volwassen Cambodjanen maakt slechts 17% gebruik van gewone banken, terwijl 52% gebruik maakt van de diensten van de MFI’s. De bevolkingsgroei en meer financiële kennis heeft daarnaast bijgedragen aan de groei van de sector en aan de verdrievoudiging van het BBP in de afgelopen dertig jaar.
Op dit moment hebben MFI’s een leningenportefeuille van USD 5,4 miljard en verstrekken in Cambodja leningen aan meer dan 2,3 miljoen klanten, met meer dan 1 miljoen spaarders. Dit in een land met 16,2 miljoen inwoners (BBP per hoofd van de bevolking USD 1.512,-), van wie ongeveer 14% als arm wordt aangemerkt. In de afgelopen jaren is door het toegenomen aantal MFI’s in het land en de instroom van beschikbare geldbronnen tussen MFI’s meer concurrentie ontstaan. In het land zijn 80 MFI’s actief, waaronder zeven microfinanciering-spaarinstellingen.
In de laatste 10 jaar toonde de sector een jaarlijkse groei van meer dan 30% als gevolg van een grotere instroom van kapitaal en het toestaan van de toezichthouder dat MFI’s spaarders mogen bedienen. Door de spaaractiviteiten daalden de uit internationale bronnen afkomstige leningen zelfs met 50%. Dit heeft, gekoppeld aan een grotere efficiëntie, geleid tot een afname van de financieringskosten van MFI’s, die volgens MixMarket in de afgelopen 20 jaar zijn gehalveerd tot het huidige niveau van ongeveer 6% (USD).
Deze kosten weerspiegelen de moeilijkere omstandigheden in Cambodja in vergelijking met economisch meer ontwikkelde landen (zoals politieke, regelgevende, maatschappelijke, economische en andere risico’s). Ondanks het renteplafond van 18% bedroeg het gemiddelde rendement op de portefeuilles van de MFI’s in Cambodja 20,5%.
Bedrijfskosten (met name arbeidskosten) zijn één van de belangrijkste factoren bij de vaststelling van de rentes die de MFI’s hanteren. De microfinancieringssector – niet alleen in Cambodja, maar wereldwijd – is (nog steeds) een arbeidsintensieve sector en de personeelskosten zijn vrij hoog. Het verstrekken en innen van kleine leningen is in vergelijking met hogere leningen relatief kostbaar. De meeste lening-nemers wonen op het platteland, waardoor het moeilijk en tijdrovend is om hen te bereiken. De bedrijfskosten van de MFI’s in Cambodja bedroegen in 2018 bijna 11% van de verstrekte lening.
Het terugbetalingspercentage is hoog in de microfinancieringssector. Dit geldt ook nog steeds voor Cambodja; uit een steekproef onder MFIs blijkt dat de rentevoet gemiddeld 0,7% hoger wordt door verliezen op leningen.
De microfinancieringssector van Cambodja is tamelijk geconcentreerd en er is sprake van hevige concurrentie; de tien grootste MFI’s zijn bezitten 95% van het marktaandeel aan leningen en 100% van het marktaandeel aan microspaarders. Ondanks de sterke groei in de sector en een over de gehele linie toegenomen concurrentie, is de kwaliteit van de portefeuille in stand gebleven, met een totaal aan onrendabele leningen (NRLs) van 2%, wat als relatief laag wordt beschouwd. Dit lage niveau van de NRLs moet met enige voorzichtigheid worden bezien, gelet op de hoge groeipercentages die kwaliteitsproblemen kunnen maskeren.
Tegelijkertijd heeft een dergelijke verhevigde concurrentie, in combinatie met een grotere efficiëntie, geleid tot lagere rentes voor klanten en een gevarieerder productaanbod van MFI’s, met name op het gebied van individuele leningen. Aan het begin van deze eeuw hanteerden de MFI’s rentes tot wel 35%. Deze zijn inmiddels gedaald tot onder de 20%. Wat daar in belangrijke mate aan heeft bijgedragen in Cambodja, was het renteplafond (18%) dat in 2017 werd geïntroduceerd. Hoewel sommigen dit nog steeds hoog vinden, weerspiegelt het in feite de huidige marktefficiëntie.
Antwoord op groei
Vanuit een mondiale context bezien, wordt het land nog altijd beschouwd als niet-investeringswaardig, met een relatief hoog risico. Ratingbureaus beoordelen de bankensector in Cambodja lager dan die in andere landen in Azië, vanwege een lakse regulering van de banken, passief toezicht, overcapaciteit en een gebrek aan vertrouwen bij spaarders.
De sectorbrede hoge groei heeft de toezichthouder, de Nationale Bank van Cambodja (NBC), aangezet tot verbetering van de regulering van de microfinancieringssector. Dit resulteerde in de oprichting van een kredietbureau. Alle gereguleerde MFI’s dienen tegenwoordig leningen vooraf aan te melden bij dit kredietbureau ter controle van de klantgegevens. Daarnaast heeft de NBC recentelijk stappen ondernomen om de minimumkapitaalvereiste voor MFI’s en gereguleerde banken te verhogen om groei van de sector te beheersen. Tegelijkertijd heeft de Cambodian Microfinance Association (CMA), op initiatief van de sector zelf, Richtlijnen voor Kredietverstrekking (KR) opgesteld om het probleem van de sterke groei van de sector in te dammen en om een einde te maken aan onethische praktijken. Deze missen hun uitwerking niet aangezien zij: a) voor MFI’s tot quasi-wetten zijn geworden (nu vinden MFI’s in veel gevallen geen financiering, tenzij zij voldoen aan de richtlijnen); en b) deze worden beschouwd als voornaamste criteria in het kader van voor Cambodja geldende specifieke SMART-Campagne-bepalingen.
In de richtlijnen worden traditionele indicatoren gehanteerd voor het meten van de schuldenlast, zoals het aantal leningen per leningnemer en de verhouding tussen lening en inkomen. Ook het herfinancieren van leningen (bijvoorbeeld het aangaan van een nieuwe – en doorgaans hogere – lening om bestaande leningen voor afloop van de looptijd te herfinancieren).
Een derde van de gereguleerde M’FIs in Cambodja heeft zich verbonden aan het mondiale Smart-Campagne-initiatief, waarmee zij toezeggen de beginselen van consumentenbescherming te aanvaarden, zoals het bieden van verhaalregelingen. Bovendien heeft een groot aantal van deze MFI’s certificering van de Smart- Campagne ontvangen, wat bevestigt dat zij zich inderdaad in hun dagelijkse praktijk houden aan de beginselen.
Azië-Pacific: risicobeoordelingen bankensector per land (BICRA-groepen: van laag naar hoog risico)
Bron: S&P Global Ratings, 22 november 2018
Gelijktijdig met de groei van de microfinancieringssector heeft het land als geheel behoorlijk vooruitgang geboekt, met over de afgelopen 30 jaar een gemiddelde jaarlijkse toename van het BBP met 7,6%, zoals vastgesteld door het IMF (december 2018). De in hoge mate ‘gedollariseerde’ economie van Cambodja (rating “B”), kenmerkt zich echter nog altijd door kwetsbare groei en externe liquiditeit als gevolg van het onderontwikkelde en smalle economische profiel. De landbouw, die voor 30% bijdraagt aan het BBP van het land, maar voor meer dan 70% beslag legt op het arbeidspotentieel, heeft te lijden van fluctuerende opbrengsten en er is geen ontwikkelde keten van bedrijven die de producten verder kunnen verwerken. De industrie van het land bestaat voornamelijk uit de weinig waarde toevoegende kleding- en textielindustrie en het toerisme.
Financiële Inclusie en Duurzame Ontwikkelingsdoelen (SDGs)
De SDGs omvatten 17 ambitieuze doelen. Hoewel de SDGs niet uitdrukkelijk zijn gericht op financiële inclusie, is voor veel van deze doelen een bredere toegang tot financiële diensten een belangrijke factor voor de haalbaarheid ervan. Zo noemt SDG 1 (einde aan extreme armoede) bijvoorbeeld uitdrukkelijk het belang van toegang tot financiële diensten, wat nauw verbonden is met SDG 8 (bevorderen van economische groei) en SDG 9 (duurzame industrialisatie). Aan de andere kant kan financiële inclusie van boeren leiden tot grotere investeringen in het plantseizoen, waardoor hogere opbrengsten worden gehaald – en daarmee vooruitgang richting de realisatie van SDG 2. Instellingen voor financiële inclusie richten zich bovendien vaak nadrukkelijk op vrouwen en bevorderen daarmee gendergelijkheid (SDG 5). Daarnaast zien we meer en meer microfinancieringsproducten die verbonden zijn met zaken als water en sanitaire voorzieningen, wat weer bijdraagt aan SDG 6.
Overkreditering
Overkreditering wordt algemeen gezien als één van de grootste problemen van de microfinancieringssector. De SMART Campagne, een mondiaal initiatief ter verbetering van de bescherming van microfinancieringsklanten, stelt dat: “velen in de sector een te grote nadruk op de aanbodkant hebben gelegd, wat ertoe kan leiden dat microfinancieringsinstellingen niet goed op de hoogte zijn van de terugbetalingscapaciteit van hun klanten.”
Dit mondiale probleem van overkreditering doet zich voor in de financiële-inclusiesector in veel landen, waaronder Nicaragua, Marokko, Ghana, Bosnië en Pakistan, maar het meest opvallend in India. De meeste van deze landen hebben op dezelfde wijze op dit probleem gereageerd als Cambodja, dat wil zeggen door een strengere regulering van en toezicht op de sector alsook het via kredietbureaus verbeteren van het kredietrisicobeheer op marktniveau.
Het is goed om op te merken dat 80% van de klanten in de microfinancieringssector in Cambodja unieke klanten zijn (klanten met leningen van slechts één kredietverstrekker). Gezien de toegenomen groei is voorzichtigheid echter geboden, ondanks de beperkte mate van financiële inclusie en de zich ontwikkelende bankensector in Cambodja.
Verspreiding van leningen
Bron: CBC data
In tegenstelling tot oververhitting op de markten voor microfinanciering in andere delen van de wereld, is het percentage van leningnemers met meerdere leningen in Cambodja niet hoog. Volgens gegevens van het kredietbureau is dat percentage 28%.
Voor wat betreft de potentiële klanten van MFIs, kan gerust worden gesteld dat er bijna sprake is van een verzadigde markt. Om tot deze conclusie te komen, hanteren we de volgende uitgangspunten:
- een totale bevolking van 16,3 miljoen mensen;
- 77% van de bevolking (die arm is en op het platteland woont) is een potentiële MFI-klant;
- 75% van hen zal daadwerkelijk een lening afsluiten.
Indicatieve marktpenetratie Cambodja
Bron: Wereldbank, 2018
Volgens de Wereldbank heeft echter nog steeds maar iets meer dan 20% van de volwassenen een bankrekening, tegen 90% in de ontwikkelde wereld. Desalniettemin is voorzichtigheid geboden en is een goed begrip van de dynamiek op de Cambodjaanse kredietmarkt (meerdere leningen per kredietnemer en het verstrekken van krediet boven de aflossingscapaciteit van klanten) noodzakelijk. Grote microfinancieringsvehikels (MIV’s) hebben gemiddeld 8,4% van hun portefeuilles belegd in Cambodja, waarmee de financiële-inclusiesector wordt gesteund. Daarnaast hebben financiële ontwikkelingsinstellingen, zoals de IFC en FMO, in het kader van professionalisering van de sector naast kapitaal aanzienlijke technische ondersteuning geboden.
Belangrijkste conclusies en resultaten
MFI’s lijken voor Cambodja belangrijk voor het bereiken van financiële inclusie en nationale welvaart. Volgens de Wereldbank is de financiële-inclusiesector belangrijk voor de economische groei van het land en heeft het bijgedragen aan het terugdringen van armoede van 47% naar 14% in slechts zeven jaar. Het aantal mensen dat financieel is uitgesloten wordt echter nog steeds relatief hoog geacht, gezien het feit dat ongeveer 80% van de volwassenen nog steeds geen bankrekening heeft.
Hoewel Cambodja volgens mondiale indicatoren nog altijd een onderontwikkelde financiële sector heeft, zijn er op dit gebied aanzienlijke hervormingsinspanningen te zien. Regelgeving en toezicht zijn verbeterd en het aantal financiële instellingen waarin kan worden belegd, stijgt.
Hoewel sprake was van sectorbrede overkreditering, zijn de toezichthouder en de CMA proactief bezig dit probleem aan te pakken door strengere richtlijnen op het gebied van kredietverstrekking voor MFI’s.
De gehanteerde rentes zijn, vergeleken met ontwikkelde markten, aan de hoge kant, maar dit is te billijken, gezien het huidige businessmodel van de MFI’s. Afhankelijk van de efficiëntie van MFIs kunnen deze rentes dalen; kunnen zij bijvoorbeeld gebruikmaken van nieuwe technologische ontwikkelingen?
Vanuit beleggersperspectief zien we een verdergaande professionalisering van de Cambodjaanse financiële-inclusiesector. Bepaalde spelers op de markt van financiële inclusie bieden een gezonde financiële infrastructuur, waardoor Cambodja nog altijd wordt beschouwd als investeringswaardig en het aantal mensen zonder bankrekening verder kan dalen.
Bronvermeldingen
https://www.imf.org/en/Publications/CR/Issues/2018/12/17/Cambodia-2018-Article-IV-Consultation-Press-Release-Staff-Report-Staff-Statement-and-46478
https://madeinchinajournal.com/2019/04/18/descending-into-debt-in-cambodia%EF%BB%BF%EF%BB%BF/
https://capitalcambodia.com/cambodias-banking-sector-vs-consolidation-a-lost-cause/
http://documents.worldbank.org/curated/en/864851468020721604/pdf/342860KH0Effectiveness0review.pdf
https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.PCAP.CD?locations=KH
https://www.phnompenhpost.com/national/undp-report-finds-35-cambodians-still-mired-poverty
https://www.adb.org/publications/determinants-and-impacts-financial-literacy-cambodia-and-viet-nam
https://www.worldbank.org/en/country/cambodia/overview
https://www.oecd.org/countries/cambodia/youth-issues-in-cambodia.htm
https://www.oecd-ilibrary.org/sites/9789264305328-17-en/index.html?itemId=/content/component/9789264305328-17-en
https://www.spglobal.com/_assets/documents/corporate/apac-bankingoutlook2019_ratings-.pdf
https://content.centerforfinancialinclusion.org/wp-content/uploads/sites/2/2018/11/EIU_Microscope_2018_PROOF_10.pdf
https://www.supermoney.com/studies/credit-card-industry-report/
https://reports.themix.org/crossmarket#
https://www.smartcampaign.org/tools-a-resources/730
https://data.worldbank.org/indicator/SP.RUR.TOTL?locations=KH
https://symbioticsgroup.com/wp-content/uploads/2018/10/Symbiotics-2018-MIV-Survey.pdf
