Aan het begin van 2016 begonnen veel beleggingsprofessionals het jaar weer vol hoop en mooie verwachtingen. Maar al snel heeft de harde realiteit erin gehakt. Ian Bremmer, een Amerikaanse geopolitiek econoom, drukte de bezoekers van Skagen’s New Years Conference in het Bimhuis te Amsterdam op het hart de risico’s in het middelpunt van hun strategieën te zetten.
De hooggespannen verwachtingen moesten bij aanvang van dit jaar al snel weer naar beneden worden bijgesteld. De frictie tussen Saudi-Arabië en Iran en een herhaling van scherpe dalingen op de beurzen in China konden niets anders dan beleggers met een roze bril op hun neus wakker schudden.
Het zijn zaken waar een belegger volgens Bremmer niet overheen kon stappen. Maar nog meer wijst hij op het risico van de erosie van de trans-Atlantische samenwerking tussen de Verenigde Staten en Europa. En dan is er ook nog de algehele toestand in het Midden-Oosten.
Bremmer is een Amerikaanse politieke wetenschapper met een specialisatie in buitenlands beleid van de Verenigde Staten, staten in transitie en wereldwijde politieke risico’s. Naar zijn mening is het geopolitieke landschap zozeer in beweging dat beleggers beter naar de risico’s kunnen kijken en daarmee om proberen te gaan dan scherpe rendementen na te jagen. Beleggers kunnen niet om de geopolitieke ontwikkelingen heen.
Minder goede vrienden
Het trans-Atlantische partnership was mondiaal gezien bijna zeventig jaar één van de meeste belangrijkste allianties . “Maar de Amerikanen spelen niet langer een doorslaggevende rol bij de prioriteiten die voor Europa van belang zijn.” De steun in de rug van de Europeanen lijkt in het Amerikaanse buitenlandse beleid niet meer vanzelfsprekend te zijn.
Daarbij speelt ook mee dat de Amerikanen het een domper vonden dat ze de Europese Unie (EU) en de Europese Commissie (EC) niet ver genoeg meekregen in het steunen van Oekraïne in zijn geschil met Rusland en de opstandelingen in het oosten des lands. De wegen van Europa en de VS lijken zich steeds meer te scheiden. Daardoor kan de VS, laat staan Europa gezamenlijk met de Amerikanen, niet meer als politieagent in de wereld optreden. En dat vindt Bremmer een tamelijke verzwakking van de positie van zowel de VS als Europa.
“De principes van de alliantie zijn de afgelopen jaren flink vervaagd. Dat zal in 2016 doorgaan. Je ziet het ook in de debatten voor de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Hoewel security bovenaan de politieke agenda staat, is er nauwelijks aandacht voor de samenwerking met de Europeanen.”
Multipolaire wereld
Veel meer wordt in de VS waarde gehecht aan de relatie met de Chinezen en hoe China zich beweegt. “De VS bekommert zich nauwelijks om de problemen die in Duitsland worden ervaren. Vandaar dat Duitsland zich zo toegevend moet opstellen naar Turkije als gevolg van de vluchtelingenstroom vanuit met name Syrië en Irak.” En ook Frankrijk heeft het nakijken, terwijl het graag meer steun zou willen krijgen van over de oceaan. Of in elk geval samen meer wil optrekken versus de terroristen van Islamitische Staat (IS).
Bremmer spreekt van een gebrek aan leiderschap in zowel de VS als Europa. Zo komt het globale vrijemarktdenken, waar de Europeanen en Amerikanen elkaar lange tijd vonden, in het gedrang. Wereldwijd bekeken, is het tijdperk van de hybride economie aangebroken.
Dit gaat samen met de multipolaire wereld die is ontstaan. Dit is een internationale constellatie met meerdere machtscentra, die alle ongeveer even sterk zijn, of ten minste aan elkaar gewaagd zijn qua invloed. De VS heeft in deze wereld eigenlijk zijn honkbalknuppel, waarmee het fors tikken kon uitdelen, neer moeten leggen.
Het gevaar van 28 dollar
De daling van de olieprijs bekijkt de geopolitiek econoom met gemengde gevoelens. Eerst het goede nieuws. Voor de consumenten in het Westen zijn de lage olieprijzen een goed fenomeen en ook de regering van China profiteert ervan. De Chinese economie wordt zo gestimuleerd. “President Xi Jinping zit zo steviger in het zadel.”
China heeft jaren van meer dan 10% economische groei gekend. Nu is dat wat minder en dat zal ook zo blijven. Maar dat is helemaal niet zo’n groot probleem, vindt Bremmer, ondanks het machtsvertoon van het land. China en andere markten in Azië kenmerken zich namelijk door een aanzienlijke dosis aan stabiliteit.
Ernstiger is een langdurige olieprijs van 28 dollar per vat (of nog lager) en de impact daarvan op Saudi-Arabië. “Ik zou geen Saudi willen zijn.” Het wahabitische koninkrijk kampt met grote instabiliteit aan de landsgrenzen. “Maar ook intern is het onrustig.”
De koning is al fors op leeftijd (80 jaar) en de veel jongere kroonprins staat te trappelen van ongeduld om zijn vader op te volgen. Door het geleidelijk opheffen van de sancties tegen Iran door het Westen voelt Saudi-Arabië zich meer en meer in het nauw komen. En een kat in het nauw maakt rare sprongen.
Niet te fiksen
“Een olieprijs van 28 dollar kan de druppel zijn die de emmer doet overlopen”, aldus de Amerikaan. “Het land voelt zich steeds meer geïsoleerd en vervreemd van de buitenwereld, en in het bijzonder de westerse bondgenoten. Een dollarprijs die op 28 dollar blijft steken, kan de boel in Saudi-Arabië behoorlijk doen escaleren.
Bremmer beschouwt het Midden-Oosten als een van de grootste risicohaarden voor 2016. “De Amerikanen vragen zich altijd af hoe ze problemen kunnen oplossen. Maar ze beseffen niet dat een mislukking niet op te lossen valt. Het Midden-Oosten is vergelijkbaar met de klimaatverandering, ook al zo’n groot probleem. Dat ga je niet fiksen. Niemand gaat het Midden-Oosten stabiliseren. De enige zekerheid is dat de regio instort.”
En dat heeft volgens hem ook gevolgen voor aangrenzende regio’s zoals Europa. Dit uit zich al in de enorme vluchtelingstroom vanuit het Midden-Oosten. De trans-Atlantische samenwerking tussen Europa en de VS, die eens zo hecht was, gaat daarbij dus geen soelaas bieden.
Nationale kaart
Positief vindt hij dat op veel plekken in de wereld de nationale kaart niet wordt gespeeld. Denk aan China, Japan, India en Pakistan. Het zijn landen die elkaar lang danig dwars zaten, maar ze lijken nu hun kalmte te bewaren. “Dat zal de groei daar stimuleren.”
De regering van China doet bijvoorbeeld gewoon zaken met die van Taiwan, dat eigenlijk als een afvallige provincie wordt beschouwd. “China is er alles aan gelegen om grootschalige interne onrust te vermijden. De situatie verandert alleen als China in een recessie zou belanden. Als dat gebeurt, zal dat gelijk een nogal ernstige worden.”
Maar ook in Latijns-Amerika ziet het er goed uit. Hij verwijst onder meer naar Mexico, dat serieus het hervormingspad schijnt te zijn ingeslagen. En ook in Brazilië gaat het de goede kant op. Het bedrijfsleven gaat steeds meer werken zoals het hoort. “Je herkent het land straks niet meer terug.”
Weg met het dipbeleggen
Bremmer gelooft dat investeerders niet meer winst kunnen behalen uit het zich inkopen in zogenaamde dips in de economie. Bijvoorbeeld koopkansen benutten bij dalende beurskoersen in Zuid-Korea als Noord-Korea zich weer van zijn agressieve kant laat zien. “Als de zaken escaleren in het Midden-Oosten of Europa, dan kunnen beleggers zich daar niet inkopen. Beter is het voor beleggers om oog te hebben voor een hele verzameling staartrisico’s.”
Wat betreft landen en regio’s tipt Bremmer te kijken naar landen die goed bezig zijn met het in gang zetten van hervormingen. Op aandelenniveau pleit hij voor een sectorgewijze benadering. Defensie, IT en farma zijn sectoren waarvan de geopolitieke specialist verwacht dat ze het goed zullen doen in de nieuwe wereld met een gebrek aan samenhang en een veelvoud aan security-issues.
“Verder moet een belegger doorgronden of bedrijven een goed model hebben om met problemen om te gaan. Apple heeft dat bijvoorbeeld niet in China en dat zal zich uiteindelijk tegen deze onderneming keren.”
