De Paniek van 1825 was de eerste moderne, economische crisis. Onder meer dankzij een fraudeur die honderden mensen oplichtte middels een verzonnen land. Zijn praktijken en een gebrek aan transparantie in de beleggingswereld liepen totaal uit de hand en mondden zelfs uit in een mondiale recessie.
Gregor McGregor is lange tijd een weinig opvallende Brit. Hij is begin negentiende eeuw actief voor de Royal Navy en vecht zodoende in de onafhankelijkheidsoorlogen in Zuid-Amerika. Maar eenmaal terug in Londen heeft hij een opmerkelijk verhaal: hij is uitgeroepen tot prins van het veelbelovende Poyais. Landen in Midden- en Zuid-Amerika bieden op dat moment interessante investeringsmogelijkheden.
Waar Britse obligaties ‘slechts’ 3% rente kennen, daar zwaaien de nieuwe landen in de Amerika’s met rentepercentages van 6%. Die percentages zijn vooral gebaseerd op potentie van de grote hoeveelheden goud en zilver in de regio.
Piekende beurzen
McGregor schetst een vergelijkbaar scenario voor Poyais. Het boek ‘Sketch of the Mosquito Shore’ verhaalt over de grote hoeveelheden goud en zilver in het land. De grond is vruchtbaar, er is sprake van een bank en een democratische overheid. Het enige dat nog ontbreekt zijn kolonisten én investeerders. Pas later blijkt dat McGregor het boekwerk zelf heeft geschreven.
Hij stelt de grond verkregen te hebben van George Frederic Augustus I, de koning van het huidige Honduras. Dat klopt. Zij het dat de hoeveelheid grond veel kleiner is dan geschetst en dat er van natuurlijke rijkdommen geen sprake is. Vier verlaten gebouwen vormen de enige tekenen van een beschaving. Sceptici kunnen zonder moderne communicatiemiddelen ook moeilijk aantonen dat Poyais niet meer is dan één grote leugen.
En ach, nóg een nieuw land in de Amerika’s is niet eens zo gek, gelet op alle onafhankelijkheidsoorlogen van de laatste jaren. De geboren Schot blijkt bovendien een overtuigende fraudeur. Hij opent kantoren in Londen, Glasgow, Stirling en Edinburgh om obligaties en stukken land aan de man te brengen. Met succes. In 1823 is McGregor een zeer rijk man.
De wijze waarop de Britten grof geld investeren in een nota bene verzonnen land is tekenend voor de financieringsgeest van dat moment. Want ook de banken laten zich niet afschrikken door vage bespiegelingen in landen ver van het thuisfront. Zeker omdat het moeilijk is ‘goede’ en ‘slechte’ initiatieven van elkaar te scheiden.
Luchtkasteel
Zonder al te veel vragen te stellen verstrekken de banken ‘bad loans’ voor investeringen in overzeese infrastructuurprojecten, goud- en zilvermijnen (deels ook verzonnen) en obligaties. De beurzen pieken.
Vanzelfsprekend betalen de speculatieve investeringen zich niet uit. De zeepbel knapt. Allereerst stuiten zo’n 250 kolonisten op een waardeloos stuk land in het huidige Honduras. Van het paradijs Poyais is geen sprake. Slechts vijftig van hen keren uiteindelijk huiswaarts.
Een dag na hun terugkomst in Londen is het luchtkasteel groot nieuws in de Britse kranten. Maar ook de andere investeringen voldoen in veel gevallen niet aan de verwachtingen. Het leidt in april 1825 tot een beursval en de nodige faillissementen.
Ook banken betalen de prijs voor hun bad loans. Zes banken in Londen vallen om, zestig in de rest van het land. De paniek is groot. Het is de eerste moderne, economische crisis, omdat de financiële ellende voor het eerst niet het gevolg is van een ‘externe’ gebeurtenis als een oorlog.
Mondiale recessie
Uiteindelijk besluit de Bank of England (BoE), dan officieel nog geen centrale bank, in te grijpen. De bank leent geld aan de banken die ook nog dreigen om te vallen, maar geraakt daardoor ook zelf in de problemen. Pas als de Banque de France bijspringt, keert de rust enigszins terug.
De Paniek van 1825 resulteert in een mondiale recessie. In de nasleep van de crisis krijgen de banken met hun bad loans de schuld. Waar hebben we dat meer gehoord? Het is ook de eerste aanzet voor een meer centrale rol voor de BoE als controleorgaan.
En Gregor McGregor? Die vlucht naar Frankrijk en blijft volhouden dat Poyais bestaat. Hij benoemt zichzelf tot president van de republiek Poyais en probeert tot 1837 stukken land van zijn verzonnen natie te verkopen.
